Śmierć bliskiej nam osoby to bardzo trudne wydarzenie, które na długi czas pozostaje w naszej pamięci. Gorzej, jeśli odejście kogoś z naszej rodziny wiąże się również ze strachem. Dzieje się tak, gdy zmarli za życia zaciągnęli wiele długów. W dzisiejszym artykule wyjaśniamy, do którego pokolenia dziedziczy się długi oraz jak daleko sięga dziedziczenie długów. 

Spis treści: 

1. Dziedziczenie długów
2. Kolejność dziedziczenia długów
3. Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza z odrzucenie spadku
4. Co trzeba zrobić, aby nie ponosić odpowiedzialności za długi zmarłego członka rodziny?

Dziedziczenie długów

Jeżeli osoba, która zmarła, nie pozostawiła po sobie żadnego testamentu, wówczas zgodnie z prawem dochodzi do tak zwanego dziedziczenia z ustawy. Jak wskazują przepisy księgi czwartej kodeksu cywilnego, prawa oraz obowiązki majątkowe osoby zmarłej w chwili jej śmierci automatycznie przechodzą na jedną bądź kilka osób w zależności od dokładnych okoliczności (art. 922 kc).

Zgodnie z powyższą regułą, gdy umrze nam na przykład ojciec, cały majątek, który on po sobie pozostawił (razem ze wszystkimi długami) nabywają jego dzieci oraz jego żona i pozostali członkowie rodziny. Dziedziczą oni majątek w równych częściach. Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że część, która przypada małżonkowi, nigdy nie może być mniejsza niż jedna czwarta całego spadku przysługującego wszystkim członkom rodziny. 

Polskie prawo daje jednak możliwość osobom, które automatycznie dziedziczą spadek zrzeczenia się z otrzymania spadku - jest to tak zwane odrzucenie spadku. Takie oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy założyć przed sądem albo u notariusza. Jeśli na przykład żona oraz wszystkie dzieci zadłużonego ojca, który zmarł zrzekną się spadku, wszystkie długi przejdą na kolejnych spadkobierców ustawowych. 

Jaka jest kolejność dziedziczenia według polskiego prawa? Jest ona bardzo dokładnie określona w artykule 932 kodeksu cywilnego - mówi on, że w przypadku, gdy zmarły nie miał dzieci, to spadek dziedziczą po nim małżonkowie oraz rodzice - małżonek połowę, a rodzice po 25%. Z kolei jeżeli zmarły umarł jako bezdzietny kawaler, wtedy do spadku powoływani są również jego rodzice w częściach po 50%. Dokładnie taka sama sytuacja ma miejsce, gdy umrze syn rodziców. Jeśli żona oraz dzieci zmarłego zrzekną się spadku, to wtedy zgodnie z prawem przechodzi on na rodziców. Jeśli w momencie śmierci syna żyje tylko jeden z rodziców lub oboje nie żyją, spadek po zmarłym przypada rodzeństwu w równych częściach. To jeszcze nie koniec uregulowań prawnych w tym zakresie. Polski ustawodawca przewidział również sytuację, w której osoba zmarła nie ma dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa. W takich okolicznościach spadek przypadnie babci i dziadkowi tego zmarłego.
 

Kolejność dziedziczenia długów 

Kolejność dziedziczenia długów przedstawia się zgodnie z polskimi przepisami prawa w sposób następujący: 
 

1. Dzieci zmarłego, tzw. zstępni.
2. Małżonek zmarłego.
3. Rodzice zmarłego.
4. Rodzeństwo zmarłego. 
5. Zastępni rodzeństwa zmarłego. 
6. Dziadkowie zmarłego.
7. Pasierb zmarłego. 
8. Gmina, w której osoba zmarła mieszkała w ostatnim czasie.
9. Skarb Państwa - w przypadku, gdy ustalenie ostatniego miejsca zamieszkania osoby zmarłej było niemożliwe.

Dopiero gdy wszyscy członkowie rodziny zrzekną się długów po osobie zmarłej, wtedy spadek przypada na gminę, w której w czasie śmierci mieszkała osoba zmarła bądź Skarbowi Państwa, jeśli ustalenie jego ostatniego miejsca zamieszkania będzie niemożliwe. 
 

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza z odrzucenie spadku 

Dziedziczenie długów to nie jest osobna czynność spadkowa. Długi są częścią spadku, dlatego automatycznie przechodzą na rodzinę zmarłego w chwili przyjęcia spadku. Razem z przyjęciem spadku dochodzi do ich dziedziczenia. Warto jednak wiedzieć o tym, że znowelizowane w 2015 roku prawo spadkowe umożliwia spadkobiercom ograniczenie odpowiedzialności za długi, które zostały nabyte w spadku.

W chwili obecnej niezłożenie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzucenia spadku w ustawowym terminie 6 miesięcy od dnia powołania do spadku (np. dzień śmierci osoby zmarłej lub dzień, w którym poprzedni w kolejności członkowie rodziny zrzekli się spadku). Aby uchronić się przed automatycznym dziedziczeniem, trzeba podjąć odpowiednie kroki prawne. W innym wypadku dojdzie do nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co może wpędzić nas w bardzo duże długi. 
 

Co trzeba zrobić, aby nie ponosić odpowiedzialności za długi zmarłego członka rodziny?

Mnóstwo osób zastanawia się, czy jest jakikolwiek sposób na uwolnienie się od długów zmarłego członka rodziny - ojca, brata, żony czy męża. Warto zdawać sobie sprawę, że oczywiście taka możliwość jest. Najprostszym sposobem jest odrzucenie spadku po zmarłym dłużniku przed notariuszem lub w sądzie. Druga możliwość to przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Co to oznacza? 

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że dalsze "przerzucanie spadku" na kolejnych członków rodziny zostaje zatrzymane, jednak osoba, która ten spadek przyjmie, będzie zobowiązana do poniesienia kosztów spisu inwentarza. Wysokość tych kosztów uzależniona będzie od nakładów pracy komornika, który będzie musiał dokonać oszacowania majątku należącego do zmarłego. W niektórych przypadkach komornicy wyceniają swoje usługi nawet na kilka tysięcy złotych. 

Osoba, która zdecyduje się na przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, ma także prawo do złożenia przed notariuszem wykazu inwentarza. Ten z kolei sporządzi protokół, a następnie prześle do sądu. Wykaz inwentarza można także dostarczyć do sądu samodzielnie według ustalonego przez sąd wzoru - wówczas również wszystkie koszty związane  procedurą przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza także będą znacznie niższe. 

Przy wybieraniu spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca będzie odpowiadał za długi zmarłego tylko w takiej wysokości, w jakiej odziedziczył jego dobra. Co to oznacza w praktyce? Że dług będzie spłacany wyłącznie ze spuścizny wchodzącej w skład inwentarza, zaś spadkobierca nie będzie zobowiązany do pokrywania do z własnych środków finansowych.

Aby lepiej zobrazować ten mechanizm, posłużymy się przykładem: spadkodawca zostawił po sobie dług w wysokości 100 000 złotych oraz nieruchomość, która jest warta 150 000 złotych.  W dniu przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca staje się automatycznie właścicielem nieruchomości, jednak tylko do wysokości wartości majątku, który nabył, czyli 150 000 złotych. Jednocześnie do tej kwoty odpowiada za długi zmarłego. Z kolei, gdy spadkodawca zostawił po sobie wyłącznie długi, to wtedy przy wyborze dobrodziejstwa inwentarza spadkobierca nie musi ich spłacać. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której nieruchomość zabezpieczona jest hipoteką. 

Przeczytaj także: Czy za długi można trafić do więzienia?